04.3.2015
Ο επιπολασμός της παχυσαρκίας και του υπέρβαρου αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), ο αριθμός των παχύσαρκων έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 1980 ενώ το υπερβάλλον βάρος και η παχυσαρκία αποτελούν τον πέμπτο κατά σειρά παράγοντα κινδύνου θνησιμότητας. Το 2011, περισσότερα από 11 εκατομμύρια παιδιά κάτω των πέντε ετών ήταν υπέρβαρα.
Τα βασικότερα διαθέσιμα θεραπευτικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι η διατροφική αντιμετώπιση, η τροποποίηση συμπεριφοράς και εκπαίδευσης, η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και η φαρμακευτική θεραπεία. Ωστόσο, η κοινωνική πίεση σχετικά με την εικόνα σώματος, η επιθυμία για ένα αδύνατο σώμα και ο φόβος πρόσληψης βάρους, έχουν οδηγήσει στη δημιουργία και τον πολλαπλασιασμό λανθασμένων αντιλήψεων ή και μύθων σχετικά με τρόφιμα ή συστατικά τους ή συνήθειες και συμπεριφορές που «αδυνατίζουν» ή «παχαίνουν» (Navarro et al., 2013). Συνήθως, αυτές οι αντιλήψεις δεν υποστηρίζονται από επιστημονικά δεδομένα ή παραμένουν παρά τις αντίθετες ενδείξεις (μύθοι). Στη συνέχεια, θα δούμε μερικές από τις πιο δημοφιλείς.
• ‘’Το βραδινό «παχαίνει»’’
Είναι μια πολύ συνηθισμένη αντίληψη, ότι τα τρόφιμα που καταναλώνονται το βράδυ δε θα προλάβουν να «καούν», χωρίς κάποια επιστημονική τεκμηρίωση. Στα πλαίσια ενός ισορροπημένου διατροφικού πλάνου δεν εξαιρείται κάποιο γεύμα. Αυτό που έχει σημασία κατά τη φάση της απώλειας βάρους, είναι να βρίσκεται το άτομο σε αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας, δηλαδή η ενέργεια που προσλαμβάνει να είναι μικρότερη από την ενέργεια που καταναλώνει, κάτι που επιτυγχάνεται με μία υποθερμιδική δίαιτα (Casazza et al, 2013).
• ‘’Ορισμένα φρούτα όπως ο ανανάς και το γκρέιπφρουτ βοηθούν στην απώλεια βάρους διότι είναι λιποδιαλυτικά’’
Δεν μπορούμε να αποδώσουμε μαγικές ιδιότητες σε κανένα τρόφιμο, ούτε υπάρχουν τρόφιμα που «αδυνατίζουν» ή που «παχαίνουν» ή που «διαλύουν το λίπος». Συγκεκριμένα, για τον ανανά δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να δείχνουν ότι βοηθά στην απώλεια βάρους. Από την άλλη μεριά, το γκρέιπφρουτ, έχει αποτελέσει μέρος πολλών διαιτών από τη δεκαετία του 1930, όταν πρωτοαναφέρθηκε στη «Διαίτα του Χόλιγουντ», στην οποία οι ασθενείς κατανάλωναν γκρέιπφρουτ, σφικτά βρασμένα αυγά, πράσινα λαχανικά και φρυγανιές. Από τότε, το γκρέιπφρουτ, ο χυμός γκρέιπφρουτ και οι κάψουλες γκρέιπφρουτ χρησιμοποιούνται σε διατροφικά σχήματα για να προάγουν την απώλεια βάρους. Τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση μισού γκρέιπφρουτ ή χυμού του πριν ή μαζί με τα γεύματα, τρεις φορές την ημέρα, φαίνεται να βελτιώνει το λιπιδιαμικό προφίλ (Dow CA et al., 2012, Silver et al., 2011), χωρίς να επιφέρει σημαντική μείωση στο σωματικό βάρος (Dow CA et al., 2012) ή μπορεί να επιφέρει μείωση στο σωματικό βάρος, χωρίς να διαφέρει από τη φόρτιση πριν το γεύμα με νερό (Silver et al., 2011). Σε μία άλλη τυχαιοποιημένη μελέτη, η κατανάλωση μισού γκρέιπφρουτ πριν από τα γεύματα εκτός από τη μείωση του σωματικού βάρους, φάνηκε να βελτιώνει και τη ινσουλινοαντίσταση, χωρίς ο μηχανισμός να είναι γνωστός (Fujioka et al., 2006).
• ‘’Το πράσινο τσάι βοηθάει στο αδυνάτισμα’’
Υπάρχει η πεποίθηση ότι το πράσινο τσάι, λόγω των κατεχινών και της καφεΐνης που περιέχει, μπορεί να βοηθά στην αύξηση του μεταβολισμού και κατά συνέπεια στην απώλεια βάρους. Σε μία πρόσφατη μεταανάλυση που έγινε για την επίδραση του πράσινου τσαγιού ή και των εκχυλισμάτων του, δε φάνηκε να έχουν σημαντική επίδραση στη μείωση του βάρους υπέρβαρων και παχύσαρκων ενηλίκων αλλά έχουν στατιστικά σημαντική μείωση στο ποσοστό του σωματικού λίπους, η οποία δεν είναι κλινικά σημαντική (Baladia E et al., 2014). Επίσης, σε μία άλλη συστηματική ανασκόπηση βρέθηκε ότι το πράσινο τσάι επιφέρει μία μικρή, μη στατιστικά σημαντική και μη κλινικά σημαντική μείωση βάρους ενώ δεν έχει επίδραση στη διατήρησή του (Jurgens TM. et al., 2012).
• ‘’Τα αγγούρια και τα μήλα έχουν «αρνητικές θερμίδες»’’
Μερικά τρόφιμα, όπως το μήλο ή το αγγούρι, θεωρούνται ότι έχουν «αρνητικές» θερμίδες, με το σκεπτικό ότι απαιτείται περισσότερη ενέργεια για τη μάσηση και για την πέψη τους σε σύγκριση με την ενέργεια (θερμίδες) που περιέχουν. Μπορούμε έυκολα να αντικρούσουμε αυτό το επιχείρημα εάν σκεφτούμε ότι χρειάζεται να μασήσουμε για 3 λεπτά ώστε να καταναλώσουμε 1 θερμίδα, οπότε εάν ένα μέσο μήλο περιέχει 80 θερμίδες θα έπρεπε να το μασήσουμε για 240 λεπτά ώστε να έχει «αρνητικές θερμίδες». Φυσικά, είναι μάλλον δύσκολο να σκεφτούμε κάποιον να μασάει 4 ώρες ένα μήλο (Navarro et al., 2013)!
• ‘’Η κατανάλωση νερού κατά τη διάρκεια των γευμάτων αυξάνει το σωματικό βάρος ενώ πριν τα γεύματα βοηθά στην απώλεια του βάρους’’
Αρχικά, το νερό δεν έχει ενέργεια (θερμίδες) ούτε «διαλύει» το λίπος ώστε να έχει κάποια τέτοια ιδιότητα, ανεξάρτητα από το πότε καταναλώνεται (πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά το γεύμα). Ωστόσο, φαίνεται ότι όταν η κατανάλωση νερού αντικαθιστά την κατανάλωση κάποιου άλλου ροφήματος (που περιέχει ζάχαρη ή γάλα ή χυμό), μειώνεται η ενεργειακή πρόσληψη, βοηθώντας με αυτό τον τρόπο στη ρύθμιση του σωματικού βάρους (Daniels et al., 2010). Η αύξηση της ημερίσιας πρόσληψης νερού αναγνωρίζεται από το γενικό πληθυσμό ως μία στρατηγική απώλειας βάρους, χωρίς να υπάρχουν πολλά δεδομένα που να υποστηρίζουν αυτή την πρακτική. Από επιδημιολογικές μελέτες φαίνεται ότι η ενεργειακή πρόσληψη είναι σημαντικά μικρότερη στα άτομα που πίνουν νερό σε σχέση με αυτούς που δεν πίνουν (Popkin BM et al., 2005). Σε μία τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη, σε άτομα μέσης ηλικίας που βρίσκονταν σε υποθερμιδική δίαιτα, φάνηκε ότι η κατανάλωση 500 ml νερού πριν από τα τρία βασικά γεύματα μέσα στη ημέρα οδήγησε σε μεγαλύτερη μείωση βάρους (περίπου 2 κιλά) σε 12 εβδομάδες σε σχέση με τα άτομα που δεν έπιναν. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη μείωση της ενεργειακής πρόσληψης που παρατηρείται μετά την κατανάλωση νερού και η οποία συνοδεύεται από αυξημένη αίσθηση πληρότητας (Dennis et al., 2010). Αντίστοιχα, στη μελέτη των Vinu A. et al., 2013, η αύξηση κατανάλωσης νερού κατά 1,5 λίτρα / ημέρα (500 ml νερού μισή ώρα πριν από τα τρία βασικά γεύματα) είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του σωματικού βάρους, του δείκτη μάζας σώματος και βελτίωση της σύστασης σώματος σε υπέρβαρα κορίτσια, πιθανόν λόγω της προκαλούμενης θερμογένεσης.
Η λίστα λανθασμένων τέτοιων πεποιθήσεων / μύθων είναι μεγάλη. Από την μία η έντονη ενασχόληση με την εικόνα σώματος, την απώλεια βάρους, την προσπάθεια για εξεύρεση της «μαγικής» και εύκολης λύσης και από την άλλη το πλήθος των πληροφοριών που είναι διαθέσιμες και εύκολα προσβάσιμες στο διαδίκτυο, διαιωνίζουν και διαδίδουν αυτούς τους μύθους και τις ανακρίβειες. Επομένως, χρειάζονται συνεχείς εκπαιδευτικές ενημερώσεις και εκστρατείες στο κοινό, επιστημονικά τεκμηριωμένες από ειδικούς υγείας (διατροφολόγους) πάνω σε θέματα διατροφής.
Πηγή Μαντζουράτου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Navarro Salvador Zamora and Francisca Perez Llamas, Erros and myths in feeding and nutrition: Impact of the problems of obesity, Nutr Hosp 2013;28 (Supl. 5):81-88
• Casazza et al, Myths, Presumptions and Facts about obesity, N Engl J Med 2013;368:446-54
• Dow CA et al., The effects of daily consumption of grapefruit on body weight, lipids and blood pressure in healthy, overweight adults, Metabolism. 2012 Jul;61(7):1026-35.
• Silver et al., Effects of grapefruit, grapefruit juice and water preloads on energy balance, weight loss, body composition and cardiometabolic risk in free-living obese adults, Nutrition and Metabolism, 2011; 8:8
• Fujioka et al., The effects of grapefruit on weight and insulin resistance: Relationship to the metabolic syndrome, J Med Food 9, 2006, 49-54
• Baladia E et al., Effect of green tea or green tea extract consumption on body weight and body composition; systematic review and meta-analysis, Nutr Hosp. 2014 Mar 1;29(3):479-90
• Jurgens TM. et al., Green tea for weight loss and weight maintenance in overweight and obese adults, Cochrane Database Syst Rev. 2012 Dec 12;12:CD008650.
• Daniels et al., The impact of water intake on energy intake and weight status: a systematic review, Nutr. Rev 2010 September; 68(9): 505-521
• Popkin BM et al., Water and food consumption patterns of U.S. adults from 1999 to 2001, Obes Res 2005; 13: 2146-2152
• Dennis et al., Water consumption increases weight loss during a hypocaloric diet intervention in middle-aged and older adults, Obesity (Silver Spring)2010 February; 18(2):300-307
• Vinu A. et al., Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2013 Sept, Vol 7(9): 1894-1896